Persoonlijkheidsstoornis

Een persoonlijkheidsstoornis is een combinatie van persoonlijkheidsproblemen die ervoor zorgt dat je persoonlijk functioneren en daardoor je dagelijkse leven niet in evenwicht is. Je kunt echter niet zomaar het etiket Persoonlijkheidsstoornis op iemand's persoonlijkheid “plakken”. Hiervoor is meer informatie en onderzoek nodig dan dat in dit artikel staat. Maar dit artikel geeft je wel veel basisinformatie zodat je weet wat een gezonde persoonlijkheid kenmerkt en wat de kenmerken kunnen zijn van iemand met een persoonlijkheidsstoornis. Het is ook goed om te beseffen dat ieder mens zijn eigenaardigheden heeft. Dat maakt je tot wie je bent en maakt je uniek. Niet elke eigenaardigheid of onaardigheid in iemands persoonlijkheid is dus meteen een persoonlijkheidsstoornis.

Soorten persoonlijkheidsstoornissen

Een veel gebruikte indeling van persoonlijkheidsstoornissen is die van de DSM V (Diagnostic Statistical Manual of Mental Disorders). Dit is een classificatiesysteem voor psychische stoornissen, uitgegeven en opgesteld door de American Psychiatric Association. Hieronder staan de drie clusters van soorten persoonlijkheidsstoornissen uit dit handboek met beknopte beschrijvingen.

Cluster A persoonlijkheidsstoornis

Mensen met een persoonlijkheidsstoornis in dit cluster gedragen zich over het algemeen anders; veelal is het denken van mensen anders en soms zijn er ook psychotische kenmerken. Ze worden door mensen soms als vreemd en excentriek gezien. Ze leven meestal teruggetrokken en zijn geïsoleerd.
De stoornissen die onder dit cluster vallen zijn de:

Paranoïde persoonlijkheidsstoornis
Schizoïde persoonlijkheidsstoornis
Schizotypische persoonlijkheidsstoornis

Cluster B persoonlijkheidsstoornis

Mensen met een persoonlijkheidsstoornis in dit cluster gedragen zich over het algemeen dramatisch en onvoorspelbaar. Er is vaak sprake van heftige emoties en impulsief gedrag.
De stoornissen die onder dit cluster vallen zijn de:

Antisociale persoonlijkheidsstoornis
Borderline persoonlijkheidsstoornis
Histrionische (voorheen: Theatrale) persoonlijkheidsstoornis
Narcistische persoonlijkheidsstoornis

Cluster C persoonlijkheidsstoornis

Mensen met een persoonlijkheidsstoornis in dit cluster gedragen zich over het algemeen angstig en zijn erg kwetsbaar. De stoornissen die onder dit cluster vallen zijn:

Vermijdende (voorheen: Ontwijkende) persoonlijkheidsstoornis
Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis
Dwangmatige (voorheen: Obsessief-compulsieve) persoonlijkheidsstoornis

Persoonljkheidsstoornis NAO

Verder zijn er nog de persoonlijkheidsstoornissen waarbij iemand niet precies in een van de drie groepen valt; waarbij er wel kenmerken zijn van verschillende persoonlijkheidsstoornissen en mensen vastlopen in contact met anderen. Dit noemt men dan een persoonlijkheidsstoornis Niet Anders Omschreven (NAO).
Bron: Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen (DSM-5), Boom Psychologie, 2014.

Op deze website kun je een gratis persoonlijkheidstest en een professionele persoonlijkheidstest doen. Deze tests geven je inzicht in je persoonlijkheid. Het zijn geen tests waaruit één of meerdere persoonlijkheidsstoornissen als uitslag komt. Wil je dat laten onderzoeken, dan kun je dat het best via de huisarts aanvragen. Die kan (laten) bepalen of dit nodig is.

Hoe ontstaat een persoonlijkheidsstoornis?

Er zijn veel verschillende theorieën over geschreven. Inmiddels weet men dat het altijd gaat om een combinatie van:

Aanleg: Erfelijkheid speelt een rol, dus als het in de familie voorkomt heb je meer kans op het ontwikkelen van een persoonlijkheidsstoornis.
Levenservaringen: Hoe ben je opgevoed; welke steun heb je; welke stress / trauma’s heb je meegemaakt in je leven en hoe ben je hierdoor gevormd?

Persoonlijkheidsstoornis en Gezonde persoonlijkheid

De grens tussen persoonlijkheidsstoornis en “gezonde” persoonlijkheid, is niet altijd heel duidelijk te trekken. Om duidelijk te maken wat de verschillen zijn, beschrijven we straks een aantal kenmerken die kunnen vóórkomen bij iemand met een persoonlijkheidsstoornis. Maar eerst de kenmerken van een gezonde persoonlijkheid.

Kenmerken gezonde persoonlijkheid

Een gezonde persoonlijkheid en persoonlijkheidsontwikkeling heeft de volgende kenmerken:

Emotionele stabiliteit
Voldoende "positieve" t.o.v. "negatieve" karaktereigenschappen
Veerkracht/Flexibiliteit

Een belangrijke karaktereigenschap is dus de eigenschap Veerkracht/Flexibiliteit. Hiermee bedoelen we het vermogen om bij een verandering (einde relatie, overlijden, gepest worden, werkloosheid en dergelijke) weer “overeind” te komen en zich aan te passen aan deze omstandigheden.
Iemand met een gezonde persoonlijkheid heeft vaak een goed evenwicht tussen de volgende elementen van het leven:

Werken / Zingeving
Zelfstandigheid / Zelfredzaamheid
Relaties onderhouden
Vrije tijd / Ontspanning

Een goed evenwicht tussen deze elementen is een kenmerk van iemand met een gezonde persoonlijkheid en is tegelijk een basis voor een gelukkig en tevreden leven. Mensen die teveel aandacht besteden aan hun werk of te weinig relaties onderhouden of te weinig ontspannen, zijn dus uit dit evenwicht (zie artikelen stress / burn out).

Kenmerken persoonlijkheidsstoornis

Een persoonlijkheidsstoornis wordt vaak gekenmerkt door extreme persoonlijke eigenschappen en hinderlijk gedrag. Vaak heeft diegene daar zelf direct of indirect last van en vaak ook de mensen om hem/haar heen. Je kunt hierbij denken aan allerlei eigenschappen en gedragingen, het gaat meestal om combinaties ervan. Het gaat er ook om dat degene de kenmerken en eigenschappen al lang heeft, bijvoorbeeld vanaf de kindertijd of puberteit. Hieronder staan een aantal van de eigenschappen en kenmerken die kenmerkend zijn voor mensen met een persoonlijkheidsstoornis.

Steeds opnieuw problemen in de omgang met andere mensen krijgen
Veel stemmingswisselingen hebben
(Te) intense gevoelens of juist geen gevoelens ervaren
(Schadelijk) impulsief handelen
Agressief handelen (zowel met woorden als met daden)
Moeite hebben om keuzes te maken in het leven
Alles perfect willen hebben
Steeds je baan kwijtraken
Financiële problemen hebben
Overlast in de buurt veroorzaken
Moeilijk omgaan met nieuwe situaties (starheid)
Weinig zelfbeheersing hebben
Duidelijk afwijkend gedrag, gedachten, belevingen en emoties hebben dan de norm is in de eigen cultuur.
Last van het eigen persoonlijk functioneren hebben
Beperkingen door de eigen persoonlijkheid ondervinden

Karaktereigenschappen worden dus een probleem wanneer ze extreem worden, en wanneer degene zich niet meer aanpast aan de omgeving wanneer deze omgeving dit in redelijke mate verlangt. Vaak kun je in de extreme eigenschappen van hierboven nog wel de gewone karaktereigenschap herkennen. Zoals zorgvuldigheid (bij perfectionisme), uitbundigheid (bij schadelijk impulsief handelen), eigenzinnigheid (bij duidelijk afwijkend gedrag), vurigheid (bij agressief handelen), enzovoorts

Gevolgen persoonlijkheidsstoornis

Door een persoonlijkheidsstoornis kan men vastlopen op de genoemde terreinen: werk, zelfredzaamheid, relaties en vrije tijd / ontspanning. Iemand die een persoonlijkheidsstoornis heeft, heeft een psychische beperking. Net als iemand die een arm mist een lichamelijke beperking heeft. Helaas wordt dit in de maatschappij niet altijd zo gezien en verlangt men soms iets van iemand met een persoonlijkheidsstoornis die dat dus (op dat moment) niet kan.

Persoonlijkheidsstoornis behandelen

Tegenwoordig is er veel kennis en zijn er voor veel van de persoonlijkheidsstoornissen die er zijn behandelmogelijkheden. Het is goed om naar de huisarts te gaan voor een gesprek en eventuele doorverwijzing als er veel hinder is voor degene zelf en / of voor de omgeving. Een psycholoog of psychiater is degene die een persoonlijkheidsstoornis kan vaststellen (zie psychiatrie).

Op deze website kun je een gratis persoonlijkheidstest en een professionele big five persoonlijkheidstest doen. Deze tests geven je inzicht in je persoonlijkheid. Het zijn geen tests waaruit een persoonlijkheidsstoornis als uitslag komt. Wil je dat laten onderzoeken, dan kun je dat het best via de huisarts aanvragen. Die kan (laten) bepalen of dit nodig is.